- Είναι μικρότεροι από 0,1 mm
- Χωρίζονται:
Α. Ανάλογα με το πού ζουν, σε:- ελεύθερους (ζουν στο φυσικό περιβάλλον, π.χ. νιτροποιητικά βακτήρια)
- παράσιτα (περνούν όλη ή μέρος της ζωής τους στο εσωτερικό άλλων οργανισμών-ξενιστών)
- συμβιωτικούς (συμβιώνουν με έναν άλλον οργανισμό)
- παθογόνους (προκαλούν διαταραχές στην υγεία του ανθρώπου)
- μη παθογόνους
- δυνητικά παθογόνους (π.χ. η φυσιολογική μικροχλωρίδα που συμβάλλει στην άμυνα και παράγει χρήσιμες ουσίες όπως η βιταμίνη Κ από την Escherichia coli)
Γ. Ανάλογα με το αν είναι χρήσιμοι – απαραίτητοι σε:- σε σημαντικές διεργασίες (π.χ. αποικοδομητές)
- σε παραγωγή χρήσιμων ουσιών (σε υγεία, διατροφή κλπ)
- ευκαρυωτικούς (πρωτόζωα, μύκητες)
- προκαρυωτικούς (βακτήρια, κυανοβακτήρια)
- ακυτταρικές μορφές ζωής (ιούς)
- ελεύθερους (ζουν στο φυσικό περιβάλλον, π.χ. νιτροποιητικά βακτήρια)
Σχόλιο 1: Μικρόβια δεν υπάρχουν μόνο στο έδαφος αλλά και στο νερό ή στον αέρα
Σχόλιο 2: Το φυσιολογικό ανθρώπινο μάτι μπορεί να παρατηρήσει αντικείμενα μεγέθους μέχρι 0,1mm. Κάτω από αυτό το μέγεθος, για να παρατηρηθεί ένα μικρόβιο από το ανθρώπινο μάτι απαιτείται όργανο παρατήρησης (π.χ μικροσκόπιο). Αυτό το μέγεθος αποτελεί το όριο της διακριτικής ικανότητας του ανθρώπινου ματιού.
Σχόλιο 3: Θα έχετε ακούσει για τις λειχήνες! Οι λειχήνες είναι παράδειγμα συμβίωσης ενός φύκους και ενός μύκητα. Το φύκος φωτοσυνθέτει και ο μύκητας δίνει θρεπτικά συστατικά με την αποικοδόμηση.
Σχόλιο 4:
- Τα περισσότερα μικρόβια, σε αντίθεση με τη γενική πεποίθηση, όχι μόνο δεν μας βλάπτουν, αλλά αντίθετα μας ωφελούν. Δηλαδή είναι μη παθογόνα. Αξίζει να αναφέρουμε τους αποικοδομητές που διασπούν την νεκρή οργανική ύλη στο έδαφος και χωρίς αυτούς δεν θα μπορούσαν τα χημικά στοιχεία να ανακυκλωθούν.
- Επιπλέον υπάρχουν μικρόβια (οι ζυμομύκητες) που χρησιμοποιούμε στην αρτοποιία και στην οινοποιία αλλά και βακτήρια του γαλακτικού οξέος, όπως αυτά που φτιάχνουμε το γιαούρτι ή το τυρί.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ
ΜΥΚΗΤΕΣ
Σχόλιο 1: Παράδειγμα μονοκύτταρων μυκήτων είναι οι ζυμομύκητες που αποτελούν την γνωστή μας μαγιά και όπως είδαμε στην προηγούμενη ενότητα, δεν μπορούν να παρατηρηθούν με γυμνό μάτι και χρειάζονται μικροσκόπιο. Οι ζυμομύκητες έχουν σχήμα στρογγυλό ή ωοειδές. Οι πολυκύτταροι μύκητες όμως, όπως είναι οι γνωστές μας μούχλες και τα μανιτάρια, φαίνονται με γυμνό μάτι.
Σχόλιο 2: Οι πολυκύτταροι μύκητες (τα μανιτάρια και οι μούχλες) αναπαράγονται μονογονικά με σπόρια τα οποία μεταφέρονται με το νερό ή τον αέρα και όταν βρούν ενα ευνοϊκό υπόστρωμα βλαστάνουν και δίνουν έναν νέο μύκητα.
Σχόλιο 3: Η εκβλάστηση θεωρείται τρόπος αναπαραγωγής, με την έννοια ότι διαιρείται ο πυρήνας και δίνει δύο νέους θυγατρικούς αν και η πυρηνοδιαίρεση δεν ακολουθείται πάντα από κυτταροπλασματική διαίρεση.
Σχόλιο 4: Επειδή τα δερματόφυτα ευδοκιμούν σε συνθήκες ζέστης και υγρασίας, πρέπει να σκουπίζουμε το σώμα μας μετά το μπάνιο, να μην ανταλλάσσουμε πετσέτες, παντόφλες ή βούρτσες και να χρησιμοποιούμε απολυμαντικά σε ζεστούς, υγρούς και κλειστούς χώρους όπως οι πισίνες και τα κοινόχρηστα λουτρά (βλέπε και στην επόμενη ενότητα για τα μέτρα υγιεινής).
ΒΑΚΤΗΡΙΑ
Σχόλιο 2: Είδαμε στην προηγούμενη ενότητα ότι τα βακτήρια μπορούν να τροποποιηθούν γενετικά και να χρησιμοποιηθούν για να διασπούν πετρελαιοκηλίδες, να συνθέτουν ινσουλίνη κ.α. Αυτό το πετυχαίνουμε χάρη στα πλασμίδια που διαθέτουν. Τα πλασμίδια αυτά, μπορούν να μεταφέρονται από το ένα βακτήριο στο άλλο, γεγονός που εκμεταλλεύεται η βιοτεχνολογία για να δώσει επιθυμητές ιδιότητες στα βακτήρια.
Σχόλιο 3: Τα βακτήρια πολλαπλασιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς (σε ευνοϊκές συνθήκες κάθε 20min) και μέσα σε μία μέρα μπορούν να γίνουν τρισεκατομμύρια! Στην πραγματικότητα όμως, ποτέ δεν φτάνουν αυτούς τους απίστευτους αριθμούς διότι εξαντλείται η τροφή αλλά και συσσωρεύονται τοξικές ουσίες από τα ίδια τα βακτήρια με αποτέλεσμα να αναστέλλεται ο πολλαπλασιαμός τους. Επιπλέον, στο σώμα μας τα παθογόνα βακτήρια αντιμετωπίζονται από τους αμυντικούς μηχανισμούς και έτσι σταματά η εξάπλωσή τους στο εσωτερικό του οργανισμού.
Σχόλιο 4: Τα παθογόνα βακτήρια προκαλούν σοβαρές αρρώστιες στον άνθρωπο. Αυτό το κατορθώνουν επειδή παράγουν τοξίνες (βλέπε στην επόμενη ενότητα) αλλά και επειδή έχουν την κάψα που τα βοηθάει να προσκολλώνται στα κύτταρα (μερικά προσκολλώνται με τα μαστίγια και τις βλεφαρίδες που διαθέτουν). Eπιπλέον η κάψα τα βοηθάει να προστατεύονται από την δράση φαγοκυττάρων. Τέτοιες σοβαρές αρρώστιες στον άνθρωπο, όπως η σύφιλη, η μηνιγγίτιδα (από τον μηνιγγιτιδόκοκκο) αλλά και ασθένειες που μεταδίδονται από το μολυσμένο νερό και την τροφή όπως η χολέρα, η δυσεντερία που προκαλείται από τις σιγκέλες και η σαλμονέλωση που προκαλείται από τις σαλμονέλες.
ΙΟΙ
- Διακρίνονται σε
Α. Ευκαρυωτικούς (πρωτόζωα, μύκητες)
Β. Προκαρυωτικούς (βακτήρια)
Γ. Ακυτταρικές μορφές ζωής (ιοί)
- Είναι μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί
- Κινούνται με
Α. ψευδοπόδια
Β. βλεφαρίδες
Γ. μαστίγια - Αναπαράγονται με μονογονία (απλή διχοτόμηση)
- Παραδείγματα παθογόνων πρωτοζώων:
Α. Πλασμώδιο- μεταδίδεται με το κουνούπι
- προκαλεί ελονοσία
- μεταδίδεται με τη μύγα τσε τσε
- προκαλεί την ασθένεια του ύπνου
- μεταδίδεται με μολυσμένο νερό ή τρόφιμα
- προκαλεί αμοιβαδοειδή δυσεντερία
- μεταδίδεται με οικόσιτα ζώα
- προκαλεί
α. βλάβες σε:
- ήπαρ
- σπλήνα
- πνεύμονες
- ήπαρ
- μεταδίδεται με το κουνούπι
ΜΥΚΗΤΕΣ
- Είναι μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί ή πολυκύτταροι οργανισμοί
- Οι περισσότεροι διαθέτουν υφές
- Ζουν ελεύθεροι στο
Α. Έδαφος
Β. Νερό
Γ. Αέρα
Δ. Τρόφιμα - Παρασιτούν σε ζωντανούς οργανισμούς
- Αναπαράγονται μονογονικά με
Α. Απλή διχοτόμηση
Β. Εκβλάστηση - Παραδείγματα παθογόνων μυκήτων
Α. Candida albicans (κάντιντα η λευκάζουσα)- Προσβάλλει διάφορα όργανα
- Προκαλεί πνευμονική καντιντίαση, κολπίτιδα, στοματίτιδα
- Προσβάλλει ιδιαίτερα το τριχωτό της κεφαλής και τις μεσοδακτύλιες περιοχές των ποδιών
- Προκαλεί ερυθρότητα και κνησμό
- Προσβάλλει διάφορα όργανα
Σχόλιο 1: Παράδειγμα μονοκύτταρων μυκήτων είναι οι ζυμομύκητες που αποτελούν την γνωστή μας μαγιά και όπως είδαμε στην προηγούμενη ενότητα, δεν μπορούν να παρατηρηθούν με γυμνό μάτι και χρειάζονται μικροσκόπιο. Οι ζυμομύκητες έχουν σχήμα στρογγυλό ή ωοειδές. Οι πολυκύτταροι μύκητες όμως, όπως είναι οι γνωστές μας μούχλες και τα μανιτάρια, φαίνονται με γυμνό μάτι.
Σχόλιο 2: Οι πολυκύτταροι μύκητες (τα μανιτάρια και οι μούχλες) αναπαράγονται μονογονικά με σπόρια τα οποία μεταφέρονται με το νερό ή τον αέρα και όταν βρούν ενα ευνοϊκό υπόστρωμα βλαστάνουν και δίνουν έναν νέο μύκητα.
Σχόλιο 3: Η εκβλάστηση θεωρείται τρόπος αναπαραγωγής, με την έννοια ότι διαιρείται ο πυρήνας και δίνει δύο νέους θυγατρικούς αν και η πυρηνοδιαίρεση δεν ακολουθείται πάντα από κυτταροπλασματική διαίρεση.
Σχόλιο 4: Επειδή τα δερματόφυτα ευδοκιμούν σε συνθήκες ζέστης και υγρασίας, πρέπει να σκουπίζουμε το σώμα μας μετά το μπάνιο, να μην ανταλλάσσουμε πετσέτες, παντόφλες ή βούρτσες και να χρησιμοποιούμε απολυμαντικά σε ζεστούς, υγρούς και κλειστούς χώρους όπως οι πισίνες και τα κοινόχρηστα λουτρά (βλέπε και στην επόμενη ενότητα για τα μέτρα υγιεινής).
ΒΑΚΤΗΡΙΑ
- Είναι μονοκύτταροι προκαρυωτικοί οργανισμοί
- Συνήθως σχηματίζουν αποικίες
- Έχουν σχήμα:
A. ελικοειδές (σπειρύλλια)
Β. σφαιρικό (κόκκοι)
Γ. ραβδοειδές (βάκιλοι) - Διαθέτουν:
A. πλασματική μεμβράνη
Β. κυτταρικό τοίχωμα
Γ. ελεύθερα ριβοσώματα
Δ. πυρηνοειδές ή πυρηνική περιοχή - Δεν διαθέτουν
Α. οργανίδια
Β. οργανωμένο πυρήνα - Μπορεί να έχουν
Α. κάψα
Β. μαστίγια
Γ. βλεφαρίδες
Δ. πλασμίδια - Αναπαράγονται μονογονικά (απλή διχοτόμηση)
- Σε αντίξοες συνθήκες (θερμοκρασίες, δράση ακτινοβολιών) μετατρέπονται σε ενδοσπόρια
- Παραδείγματα παθογόνων βακτηρίων
Α. Vibrio cholerae
- Προκαλεί τη χολέρα
- Προκαλεί τη χολέρα
- Προκαλεί τη σύφιλη
- παχαίνει τα κυτταρικά του τοιχώματα (άρα μειώνεται η επίδραση των δυσμενών συνθηκών),
- αφυδατώνεται (χάνει το νερό που περιέχει, άρα μικραίνει το σημείο πήξης και επομένως δεν παγώνει),
- μειώνει τις μεταβολικές του λειτουργίες (άρα τα ενεργειακά αποθέματα θα επαρκούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα), δηλαδή πέφτει σε «λήθαργο».
- Τα ενδοσπόρια είναι ανθεκτικά στις θερμοκρασίες. Τέτοια ενδοσπόρια είναι αυτά που κάνουν τα βακτήρια που ζουν στο γάλα (οι Βρουκέλλες) και προκαλούν τον μελιταίο πυρετό, γι' αυτό πρέπει να θερμαίνουμε το γάλα σε υψηλή θερμοκρασία για αρκετά λεπτά (παστερίωση) για να θανατωθούν (βλέπε στην επόμενη ενότητα για τους κανόνες υγιεινής).
Σχόλιο 2: Είδαμε στην προηγούμενη ενότητα ότι τα βακτήρια μπορούν να τροποποιηθούν γενετικά και να χρησιμοποιηθούν για να διασπούν πετρελαιοκηλίδες, να συνθέτουν ινσουλίνη κ.α. Αυτό το πετυχαίνουμε χάρη στα πλασμίδια που διαθέτουν. Τα πλασμίδια αυτά, μπορούν να μεταφέρονται από το ένα βακτήριο στο άλλο, γεγονός που εκμεταλλεύεται η βιοτεχνολογία για να δώσει επιθυμητές ιδιότητες στα βακτήρια.
Σχόλιο 3: Τα βακτήρια πολλαπλασιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς (σε ευνοϊκές συνθήκες κάθε 20min) και μέσα σε μία μέρα μπορούν να γίνουν τρισεκατομμύρια! Στην πραγματικότητα όμως, ποτέ δεν φτάνουν αυτούς τους απίστευτους αριθμούς διότι εξαντλείται η τροφή αλλά και συσσωρεύονται τοξικές ουσίες από τα ίδια τα βακτήρια με αποτέλεσμα να αναστέλλεται ο πολλαπλασιαμός τους. Επιπλέον, στο σώμα μας τα παθογόνα βακτήρια αντιμετωπίζονται από τους αμυντικούς μηχανισμούς και έτσι σταματά η εξάπλωσή τους στο εσωτερικό του οργανισμού.
Σχόλιο 4: Τα παθογόνα βακτήρια προκαλούν σοβαρές αρρώστιες στον άνθρωπο. Αυτό το κατορθώνουν επειδή παράγουν τοξίνες (βλέπε στην επόμενη ενότητα) αλλά και επειδή έχουν την κάψα που τα βοηθάει να προσκολλώνται στα κύτταρα (μερικά προσκολλώνται με τα μαστίγια και τις βλεφαρίδες που διαθέτουν). Eπιπλέον η κάψα τα βοηθάει να προστατεύονται από την δράση φαγοκυττάρων. Τέτοιες σοβαρές αρρώστιες στον άνθρωπο, όπως η σύφιλη, η μηνιγγίτιδα (από τον μηνιγγιτιδόκοκκο) αλλά και ασθένειες που μεταδίδονται από το μολυσμένο νερό και την τροφή όπως η χολέρα, η δυσεντερία που προκαλείται από τις σιγκέλες και η σαλμονέλωση που προκαλείται από τις σαλμονέλες.
ΙΟΙ
- Είναι α-κυτταρικές (μη αυτοτελείς) μορφές ζωής
- Προκαλούν ιώσεις
Α. απλές (π.χ. κρυολόγημα)
Β. σοβαρές (π.χ. AIDS) - Εχουν πολύ μικρό μέγεθος (20-250 nm)
- Διαθέτουν
Α. καψίδιο (από πρωτεϊνες) - Έχουν γενετικό υλικό DNA ή RNA
Α. κωδικοποιεί- Πρωτεϊνες καψιδίου
- Ένζυμα απαραίτητα για τον πολλαπλασισμό τους
- Πρωτεϊνες καψιδίου
- Είναι υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα γιατί εξασφαλίζουν από τον ξενιστή
- μηχανισμούς
α. Αντιγραφής
β. Μεταγραφής
γ. Μετάφρασης - ένζυμα
- υλικά
- μηχανισμούς
- Διακρίνονται:
Α. ανάλογα με τον ξενιστή σε ιούς
- Βακτηρίων
- Φυτών
- Ζώων
- DNA
- RNA
- Ιοί με έλυτρο
- Ιοί χωρίς έλυτρο
- Βακτηρίων
- Παρουσιάζουν εξειδίκευση ανάλογα
Α. με το είδος του ξενιστή
Β. με το είδος του ιστού ή οργάνου που παρασιτούν